कोशी सन्धी स्वयां अप्पर कर्णाली सम्झौता उपो घातक

वर्तमान सरकारं असन्तुष्ट स्थानीय जनताया विरोध अवरोध तथा आक्रोशया बावजुद अप्पर कर्णाली आयोजना भारतीय लगानीकर्ता जीएमआरपाखें कार्यान्वयन याकेगु कुतलय् सेना परिचालन यायेगु धाःगु दु । आयोजना निर्माण सम्पन्न जुसा सुख्खायामय् दइगु ३६ मेगावाट निःशुल्क उर्जा किसिया म्हुतुइ जी जुइ अले नेपाःया विद्युत संकट निवारण जुइमखु निकासीमुलक जूगु कारणं । उिकं बिद्युत संकट भारतय् मखु नेपालय् न्हंकेत थुकिया कार्यान्वयन यायेमाः धाइपिन्त विकास विरोधीया छाप तयाः दंक बिजुली भारतयात उपलब्ध याकेगु प्रपंच जुयाच्वंगु दु । थुिकं नेपालय् माक्वः बिजुली उपलब्ध याकाः औद्योगिकरण यानाः रोजगारी दयेकाः विदेश पलायन जुयाच्वंिपं ल्यासे ल्यायम्हतय्त मुलुकय् लित हये चाहेमजूिपं छथ्व मनूत तसकं लय्तया च्वंगु दु । सुदूर पश्चिमााचल व मध्य पश्मिााचलया भाग्यरेखा दयेके फइगु थ्व आयोजना स्थल गुगु प्रकृितंे नेपाःयात बियातःगु ज्वःमदुगु बरदान खः यात गलतरुपं भारतया िभंया िनंितं छ्यलाच्वन । थुिकं थुगु आयोजनाया पृष्ठपोषकतय्सं उगु लागायात मध्ययुगिन अवस्थाय् हे तयातयेगु मनसुवा दयेकाच्वंगु खनेदु ।

संविधान तथा शान्ती सम्झौता उल्लंधन
अन्तरिम संविधानया धारा १४७ से सेना लगायतया सम्बन्धय् "२०६३ साल मङ्सिर ५ गतेया विस्तृत शान्ती सम्झौताय् न्ह्यथना तःकथं जुइ" धका न्ह्यथनातःगु दु अले उगु शान्ती सम्झौताया दफा ४.६ "नेपाली सेना ब्यारेक दुने सीमित जुइ" धयागु खँ न्ह्यथनातःगु कारणं थ्व आयोजनाय् सेना परिचालन यायेगु असंवैधानिक खः । एमाओवादी नापं संलग्न थ्व सरकारं थुजोगु निर्णय यायेगु अजूचायापूगु खँ खः ।

लुमंके मागु खं थ्व दु कि भारतया उर्जा संकट निवारण यायेत नेपाली सेना परिचालन यानाः नागरिकतय्त गोिलं कयेकेगु खँयात छुं नं कथं जायज धायेफइमखु । नेपाःया विद्यमान बिद्युत संकट निवारण यायेत निर्माणाधिन आयोजनय् पंगः तलधाःसा तक सैनिक कारवाहिया औचित्य खंके फइ । थज्याथाय् संविधान नापं उल्लधंन यानाः सुयात लय्तायेकेत सेना परिचालन यायेत्यंगु खः धयागु न्ह्यसः ब्वलनी ।

स्थानीय जनता छाय् छुकथं असन्तुष्ट जुयाच्वन धयागु खँयात कयाः समाधान यायेगु पाखे मवसें सेना परिचालन यायेगु व गोली चलेयायेगु खँ अतीवादी बिचाः खः । लुमंके बहःजु नेपाःमि गोली फयेत नं तयार जुईपं खःधयागु खँ १० वर्ष "जनयुद्ध" क्यने धुंकूगु दु ।

मेखे नेपाःया हितय् दयेकीगु आयोजनाया खँय् नेपाली जनतां थःगु धयागु भावना तइ अले माःकथं ज्या पूवंकेत ग्वहालि जक मखु लगानी तकं यानाः तिवः बिइ धयागु खँ माथिल्लो तामाकोशी आयोजनया विरोध मयागु व अन सेना परिचालन यायेमाःगु अवस्थां पुष्टि यायेधुंकूगु दु ।

कोशी सम्झौता
मनसून नकतिनि शुरु जूगु दु माक्वः वा वःगु मदुनी । औसत बहाव २ लाख क्युसेक स्वयां अप्वःजुइगु कोशी खुसीई वंगु वालय् १ लाख क्युसेक लः बाः मवनीबलय् हे कोशी वेँय् जुल धाल, अले स्थानीय बासिन्दा आक्रान्त व त्रसित जुल । लुमंकेमा कि कोशी वँय्चाःगु मदुनी । सन् १९६८ स ९ लाख क्युसिके स्वयां अप्वः बहाव जुयाः खुसी बाः वःगु कोशीया बहाव १९८० स ८ लाख क्युसेक स्वयां आपालं अप्वः ।

तर थुलि धयां समस्या हे मदुगु मखु । २०६५ भदौया खुसी बहाःया बिभिषिकाय् स्थानीय मनूत जक लाःगु मखुसे बिजुलीया थां नं क्वःदःगु कारणं लोड सेिडंगय् अत्याधिक बृद्धि जुयाः मेमेथासय् च्वंिपं मनूत नं थुिकं प्रभावित जुल । तर उगु इलय् नं लःया बहाव २ लाख क्युसेक मथ्यं धात्थें खुसी बाः वःगु मखु ।

थथे छाय् जुल धकाः उपो कपाः स्याकेमाःगु मदु । मातृका कोईराला नेतृत्वया सरकारया इलय् सरकारपाखें २०११ साल बैशाखय् योजना विकास मन्त्री महावीर सम्शेरं ल्हाःिचं तःगु कोशी सम्झौताया धारा १(क) बमोजिम हनुमाननगर स्वयां च्वये बांध दयेकेगू खः । थ्व सम्झौताया मू आज्जु हे विहारया ख्वबी नां बियातःगु थुगु खुसीया कारणं विहारय् वइगु खुसी बाः पनेगु व विहारय् हे िसंचाई यायेगु खः ।

लुमंके माः कि बांधदयेकुगु कारणं हे बांधं तुं लः साला कयाः वा थुजोगु हे छुं तरीकां खुसी बाः नियन्त्रणय् वइगु मखु । बांधया ज्या खुसी न्ह्यानाच्वंगु लः च्वये तटीय इलाकाय् पनाः/खुनाः क्वयेया तटीय ख्यःयात खुसीबालं बचे यायेगु खः । कोशी नदीया बांध नेपाल भारत सीमाना लिक्क दयेकीगु जूगु कारणं कोशी बहाव अप्वइगु इलय् नेपाः दुनेया भूमिइ लः मुनीगु व बिहार खुसी बाःपाखें बचे जुइगु खः । उिकं बिहारयात खुसी बापाखें बचे यायेत बांधयात नेपाः दुनेया च्वये तटीय क्षेत्र डुबान जुइगु लः मुनीगु खुसी बाः वइगु धयागु गाक्क नया प्वाः जाःगुली अजू चाये थें जुइगु खः ।

सायद थ्व हे खँ थुइकाः मातृका कोईरालां थः सिइगु ई स्वयां खुला न्ह्यःनेपाल टेलिभिजनय् ब्यूगु छगू अन्तर्वाताय् "कोशी सम्झौताय् तःधंगु राष्ट्रघाट जुल" धकाः स्वीकार याःगु जुइमाः ।

कोशीया लखय् नेपाःया सार्वभौमसत्ता
तर हाकूगु सुपाँय् पिने नं तुयूगु चाः दइ धयाथें कोशी सम्झौताय् भारतं कोशीया लखय् नेपाःया सार्वभौमसत्ता स्वीकार याःगु लुमंके बहः जु । धारा ४(क) स कोशी नदीं नेपाल सरकारं िसंचाइ लगायतया फुक्कं कथंया उपभोग्य उपयोगया िनंितं लः लिकयाः छ्यलेफइगु ब्यवस्था दु, अले ल्यंदनीगु लखय् जक भारतया हक लगे जुइगु ब्यवस्था दु । कोशी आयोजना अन्तर्गत दयेकूगु पूर्वी तथा पश्चिमी नहरं सिचाई यायेगु व कटैयाय् बिजुली उत्पादनय् प्रतिकूल प्रभाव मलाइकथं जक नेपालं कोशीया लः छ्यलेफइ धयागु आशयया तक नं गनं पनातःगु मदु ।

थ्व हे प्रावधानं यानाः कोशी व थुकिया फुक्कं सहायक नदीया लखय् नेपाःया सार्वभौम अधिकार सुरक्षित जुयाच्वंगु दु । छुं नं कथंया आयोजना परियोजना दयेकेगु निसें िसंचाई थें जाःगु लःया खपत याइगु प्रयोजनया आयोजना दयेकेत नेपाः स्वतन्त्र दु ।

थुजोगु पृष्ठभूमिइ नेपाःया जमिन लखय् दुनीकथं भारतया खुसी बाः पनेगु िनंितं बांध दयेके ब्यूगु खँय् सम्झौता याःगुिलं मातृका कोइरालायात गुलि कुं खिनेगु ज्या जुल व स्वयां आपालं वय्कःयात च्वछायेमाः कि कोशी नदीया लखय् नेपाःया सार्वभौमसत्ता ल्यंकेत ताःलागु खँय् । वय्कःया आत्मया शान्तीया िनंितं परमेश्वरयात प्रार्थना याये ।

कर्णालीया लखय् नेपाःया सार्वभौमसत्ता
नेपाःया मू नदीत मध्ये गण्डकी नदी नं लगभग कोशीया हे प्रकारं आलोच्य सम्झौता २०१६ माघय् विश्वेश्वर कोइराला सरकारपाखें उपप्रधानमन्त्री सुवर्ण सम्शेरं याःगु खः । थ्व सम्झौतां नं गण्डकीया लखय् नेपाःया सार्वभौमसत्ता सुरक्षित याःगु दु, धारा ९ या थ्व सम्बन्धी प्रावधान अन्र्तगत नेपालं स्वतन्त्रापूर्वक गण्डकीया लः छ्यलेफइ फेब्रुअरी निसें अप्रील तक्क बाहेक । कोशी सम्झौताया तुलनाय् गण्डक सम्झौतां थुकथं सुख्खायामया लःया छ्यलायात कयेकुंका ब्यूगु दु । महाकली सन्धीइ जूगु राष्ट्रघाट पुनरावृति यानाच्वनेगु थन आवश्यक मदुसन, छुं नं सन्धी सम्झौता मजूगु छगू हे जक ल्यं दनीगु कर्णाली नदी व कोशी तथा गण्डक सम्झौतां प्रतिपादन याःगु सिद्धान्तकथं कर्णालीया लखय् नेपाःया सार्वभौमसत्ता अक्ष्ाण्ण दु व अक्ष्ाण्ण यानातयेत सकल नेपाःमितय्सं भरमग्दुर कुतः न्ह्याकेमाः ।

तर अप्पर कर्णाली आयोजना सम्बन्धय् जूगु सम्झदारीपत्रया दफा ३७ स च्वये व क्वये तटीय क्षेत्रय् छुं नं आयोजना दयेकेत पनातःगु दु । उदाहरणार्थ जुम्लाया बासिन्दां तीला नदीया लः छ्यलेत छुं नं कथंया िसंचाई आयोजना न्ह्याकेदइमखु । तसर्थ कोशी व गण्डक सम्झौता स्वयां थ्व आयोजनाया िनंितं जूगु सम्झदारीपत्र नेपाःया भविष्यया िनंितं अतिकं घातक दु । नेपाःया विद्युत संकट निवारणार्थ निर्माण जुइगु आयोजना वा नेपाः दुनेया मेमेिपं जनता लाभान्वित जुइकथं थ्व आयोजना स्थलया च्वयेया व क्वयेया तटीय क्षेत्रया जनतां त्याग यायेगु बंचित जुइगु स्वीकार्य जुइफु, घ्यः थःगु हे भागय् लाःगु ल्याखं । तर भारतयात लाभान्वित जुइकथं थ्व आयोजना थाय्या च्वये व क्वयेया तटीय इलाकाया जनतायात लः व बिजुलीया उपयोग उपभोगं बंचित यायेगु खँ कदापि उचित धाये फइमखु । थज्यागुलि कर्णाली नदीया लखय् नेपाःया सार्वभौम अधिकारय् किचः वइकथं जुइगु सम्झदारीपत्र छुं नं हालतय् नेपाली जनता, विशेष यानाः थ्व खुसीया जलधार क्षेत्रया जनतायात स्वीकार जुइ फइमखु ।

सम्झदारीपत्रया कानूनी मान्यता
सम्झदरीपत्रं कानूनी मान्यता कायेफइमखु धयागु सर्वमान्य सिद्धान्त खः । रितपूर्वकया कानूनी सम्झौता वा करारनामां जक कानूनी मान्यता कायेफइ । तर थ्व सम्झदारीपत्रया मेगु पक्ष जक मखु थ्व गलत आयोजनाया पृष्ठपोषक नेपाःमित नापं थ्व सम्झदारीपत्रय् छुं नं कथंया हेरफेर, परिवर्तन, संशोधन यायेत मानेजुयाच्वंगु मदु । नेपाःया स्वार्थ सम्बद्र्धन यायेकथं नं हेरफेर, परिवर्तन, संशोधन यायेत सुं सुं नेपाःमित हे तयार मजूगु खँ अजू चायेका ब्यूगु दु ।

मेखे थ्व सम्झदारी यात यथास्थितिइ कार्यान्वयन यायेगु खः धयागु खःसा च्वये न्ह्यथना थें िसंगै कर्णाली नदीया लखय् नेपाःया सार्वभौमसत्ता ल्हातं वनीगु अवस्था दु । थज्यागु इलय् नं थ्व सम्झदारीपत्रया सँ छपु नं हिइकेमखु धका धाइपिनिगु बौद्धिकताय् न्ह्यसः अस्वाभिक मखु ।

निपु म्येया खँ
थ्व सम्झारीपत्रयात अपरिवर्तनिय तायकीिपं हे संविधानया धारा १५६ अन्तर्गत संसदीय अनुमोदन आवश्यक मदु धायेगु क्रमय् थुकियात बाध्यात्मक कानूनी करारनामा मजूगु खँ न्ह्यथनेत न्र ल्यूनेमलाः । सम्झदारीपत्रकथं थ्व आयोजनाया क्षमता ३ सय मेगावाट खः । आः ९ सय मेगावाट क्षमता जुइगु खँ सार्वजनिक जूगु दु, गुगु खँ परिवर्तन लिपा सम्झदारीपत्रय् संशोधन मयासें संभव मदु । आः न्ह्यसः ब्बलनी कि भारतयात दंक उच्च गुणस्तरया, अप्वः बिजुली उपलब्ध याकेत थ्व सम्झदारीपत्रय् संशोधन यायेज्यू, तर नेपाःया स्वार्थ सम्बद्र्धन जुइकथं छुं नं परिवर्तन यायेत अनिच्छुक । अर्थात नेपाःया स्वार्थया सम्बन्धय् सम्झदारीपत्र अपरिवर्तनिय, भारतया हित सम्बद्र्धनया िनंितं परिवर्तन यायेफइगु जुयाः निपु म्येया दोधारे खँ जक मखसे थुजोगु खँ नेपाःया हितया िनंितं जुयाच्वंगु खःकि मेपिनिगु निितं धयागु न्ह्यसः सशक्त कथं ब्वलंगु दु । थुजोगु हे बौद्धिक दरिद्रता खिम्ती तथा भोटेकोशी आयोजनाया सन्र्दभय् नं खनेदुगु खः । थुिपं निगुिलं आयोजनाय् बिद्युत खरिद सम्झौता थुकिया लगानीकर्ताया हितय् संशोधन यायेगु ज्या जूगु खःसा थुिपं सम्झौता संशोधन यायेमज्यू धयागु धारणा नेपाली कर्मचारीतन्त्र व राजनीतिकर्मीत पाखें वयेगु यानाच्वंगु दु ।

स्पष्ट दु भारतीय नागरिकं अप्पर कर्णालीया सन्दर्भय् थज्यागु खँ ल्हाइगु इलय् इमीगु थःगु देशभक्ती खनेदु । तर नेपाली नागरिक, नेपाली करदाताया ध्यबां तलबभत्ता नईपं कर्मचारीतन्त्र तथा नीति निर्मातातय्सं, अले नेपाःया हित यायेत कटिबद्ध धयातःिपं राजनीतिककर्मीतय्सं थुजोगु खँ ल्हाइगु इलय् देशभक्ती खनेदइ कि मदइ धयागु न्ह्यसः नं लिसः मदु कथं जुयाच्वंगु दु ।

Published in Layakoo Nepalbhasa Forthnightly on Shrawan 1, 2068

Ratna Sansar Shrestha