Thursday, September 23, 2010

संघिय व्यवस्थाय् जलबिद्युतया विकास

रत्न संसार श्रेष्ठलिसे अन्तर्कृया

नेपाःया राजनीतिइ दकलय् लिपांगु भारतया हस्तक्षप खुक्वःगु प्रधान मन्त्रिया चुनाव जुइत्यंगु इलय मधेशवादी पार्टि तय्सं प्रचण्डयात भोत बियाः राजनीतिक अन्यौल ज्यंकेत्यंगु अवस्थाय् भारतया प्रधान मन्त्रीया विशेषदूत जुयाः वःम्ह श्यामशरण मधेशवादी पार्टिया निर्णययात हे हीकाः देया प्रधान मन्त्री ल्ययेगु ज्याय् पंगः थनाःब्यूगु छर्लग हे जू ।

माओवादी पार्टि नं थःयागु नेतृत्वय् सरकार दयेकेत माओवादीया विदेशप्रमुख महरापाखें सभासद न्यायेत चीनयाके पचास करोड पुवन धैगु टेलिफोन संवादया प्रशारण जुल गुिकं हानं छक माओवादीया सरकार दयेकेत असफल जुल । तर मेगु बिचाः याये माःगु पक्ष धैगु थ्व टेलिफोन संवाद टेपयानाः उपलब्ध याःगु सुनां धायेवलय् वनं भारतया कुतनीतिपाखें धैगु आरोप दु । धायेबलय् झीगु हरेक गतिविधि भारतपाखें निगरानी जुयाच्वँगु तसकं हे सबेदनशील खः । थ्वला छगू कथं क्यामेरा सुचुका मिसापिनिगु नग्न तस्विरकयाः अश्लिल प्याखं दयेका मखुगु ज्यायायेथें जुल । धायेबलय् झीसं छुनं देश नाप छुनं बिषयया कुटनीतिक नापं निगु देया दथ्वि ब्यावसायिक संवादया गोप्यता दैमखु धैगु अनुमान याये फु । सायद अय्जुयाः हे जुइमाः झी नेपालीतय्गु विवरण कायेत मेसिन रिडेवल पासपोर्ट भारतं थः थाय् हे छापये याकेमाः धकाः कुटनीतिक मर्यादायात हाचां गाःगु ।

नेपाःया जल बिज्ञ नेपाःया जलनीति व नेपाःया लः अथवा खुसीत भारतं तयाच्वँगु कुदृष्टिया पर्दाफास यानाः चर्चित जुयाच्वँम्ह भाजु रत्न संसार श्रेष्ठजुपाखें नेपाः राष्ट्रिय पार्टिया ज्याकुथी नेपाःया लः व राजनीतिया अन्तर सवन्ध दुवालेगु ज्याजुल ।

थौं नेपाः राजतन्त्र वांछ्वयाः अन्तरीम संविधान कथं गणतन्त्र घोषणा जुयाः न्हुगु संविधान दयेकेगु लागि छलफल जुयाच्वँगु संक्रमणया ई अझ थौं संक्रमण ईया नं सक्रमण घडी प्रधान मन्त्रीजु राजीनामा बीधुंकाःन। न्हुम्ह प्रधान मन्त्री ल्यये मफयाच्वँगु राजनैतिक अन्यौलया अवस्था तप्यकं हे भारतया स्वार्थ खः ।

भारतया चाहना धैगु नेपालय् न्ह्याबलें राजनैतिक अन्यौल यानातयेगु । सुनं राजनैतिक पार्टियात बल्लाके मबीगु । न्ह्याम्ह सरकार वःसां स्थिर सरकार दयेके मबीगु । न्ह्याथे यानासां नेपाः अस्थिर यानाः भारतं मनंतुनाथें हस्तक्षेप यानाच्वंगु झीसं खनाच्वना । नेपालय् राजनीतिक अन्यौल यानातयेगु मू उद्धेश्य नेपाःया हिमालं बाः वयाच्वँगु लः भारतं यकःति यायेत खः । थौं कन्हय् भारतयात माःगु लःया आपुर्ति नेपाःया खुसीपाखें बर्षाबलय् ४१ प्रतिशत व चिकुलाबलय् ७५ प्रतिशत जुयाच्वगु दु । यदि नेपालय् दूगु खुसीइ बिकासया योजनात दयेकलधाःसा थौं खुल्लारुपं बाः वनाच्वँगु लः नियन्त्रितजुयाः लःया उपयोगिता नेपालय्तुं जुइबलय् भारतय् बाःवनीगु लःया मात्रा म्होजुइ । अय्जुयाः नेपाःया खुसीइ छुनं बिकासया योजना नेपाःया हितय् दयेकेमबीगु नापं नेपाःया खुसिइ भारतया आधिपत्य कायम यानातयेत भारतं न्ह्याबलें नेपालय् म्हिताच्वँगु झीसं बांलाक हे थू ।

झीसं सीदयेक हे जब जब नेपालय् राजनैतिक परिवर्तनजुइ अन भारतया भुमिका मू मू थासय् सहभागिता दयाच्वनी । आधुनिक नेपाःया सुरुवात २००७ सालंनिसें जुल । वइलय् जुजु त्रिभुवनयात भारतं आश्रयबिलसा राणातयेत दवाब बीयाः जुजुयात प्रतिस्थापितयात । तर वइलय् सम्झौतायात राणा व नेहरुया दथ्वि अन न जुजुयात तल न पार्टिया प्रतिनिधि हे ।

नेपालय् प्रजातन्त्र वयेधुंका मातृका प्रसाद प्रधानमन्त्री जुयाच्वँवलय् बिपि व मातृकाया दथ्वी मतभेद श्रृजनायानाः मातृकाया प्रधान मन्त्री ल्यंकातय्त भारतं कोशी सन्धीयाकल । कोशी सन्धी जुल थःयागु स्वार्थ पूवनेधुंका छुं ला लिपाः मातृकायात नं प्रधानमन्त्री पद त्वतेमायेकाबिल ।

यदि नेपाः बिकास यायेगु खःसा नेपाःया खुसी अथवा लःया उपयोग जुइगु विकासया योजना दयेकेमाः । थौं नेपाःया खुसीत जलविद्युत योजनाया नामय् दक्व हे खुसीया लाईसेन्स भारतया ल्हातय् लाकातयेधुंकल । जलबिद्युत उत्पादनयायेत विदेशीतय्गु लगानी हयेमज्युगु मखु तर थन जल बिद्युतया लाईसेन्स कयाः मत जक पिकायेगु ज्या मयासे सम्पूर्ण खुसीया एकाधिकार स्वामित्व कायमयाना लःया बहुआयामियक उपयोगिता नेपालय् याके मबीगु भारतया दुरदर्षि ग्वःसाः खः ।

झीगु आर्थिक घाटा भारतलिसे यक्व दगु कारण झीसं न्यानाच्वनागु डिजेल पेट्रोल खाद्यान्न आदी यानाः खः । थ्व चिकंया कारणं झीिपं अप्व हे भारतनाप निर्भर जुयाच्वनेमागु बाध्यता दु । थ्व हे चिकं छ्यलाः न्ह्याइगु गाडिइ प्यहां वइगु कुंयानाः झीगु शरीरयात हानी जुयाच्वँगु सिक सिकं हे झीसँ थ्व चिकंया प्रतिस्थापन यायेकथं जलबिद्युत योजना त दयेकेगु नीति छाये मदयेका च्वन  छायेधाःसा भारतं याकेमबियाच्वँगु खः । भारतयागु पृष्ठपोषण यायेगु अभिष्ट दुिपंसं उच्च गुणस्तरयागु बिजुली दंक उत्पादन जुइगु आयोजन फुक्कं धैथें भारत निकासीमूलक याना लाईसेन्स बी धुंकल ।

थौं चर्चाय् वयाच्वँगु येनिसें नीजगढ स्वाइगु लँ दयेकेगुया लागत लगभग ८० अरव दु । यदि ाबकत तचबअप लँ दयेकेगु थासय् बिद्युतिय रेल ब्वांवनीगु लँ दयेकेगु खःसा २० अरवं रेल ब्वांवनीगु लं नापं रेलनं वइ तर थन छाय् रेल ब्वाकेगु नीति दयेकेगु बिचाः मयात  अझ छगु टन सामान एक किलोमिटर ट्रकं ढुवानी यायत २ हजार पव् उर्जा खपत जुई धासा रेलं ढुवानी यायबले २ सय २१ पव् जक उर्जा खपत जुईगुिलं ढुवानि भाडा नं ८९ प्रतिशत बचत जुई । अयसां ाबकत तचबअप हे दयके धका ब्यांय् जुगु हिसाबं नेपालयात आत्मनिर्भर जुई मबिगु षडयन्त्र प्रष्ट जुई ।

झीत मेगु छगू भ्रम न्यंकाच्वँगु दु । यदि झीगु खुिसं प्यहाँवइगु विद्युत भारतं न्याना मबिलधाःसा झीगु योजना न्ह्याइमखु अय्जूगुिलं जलबिद्युत योजनाय् भारतयातहे बीमाः धैगु भ्रम न्यँका च्वंगु झीसँ वाचायेकेमाः । थौं नेपालय् मत च्याकेत हे माक्व विद्युत मदु न्हिच्छिया १८ घण्टातक नं लोड सेिडंग जू । अझ ७५ प्रतिशत जनतां मत धैगु गन्यागु खः धका मस्युनि । झीगु खुिसं प्यहां वइगु विद्युत भारतयात मी हे म्वाः नेपालय् हे माक्को वजाः दु । नेपालय् मतया उपभोग दक्व जनतां याये खनाच्वँगु मदु । थन उद्योग संचालनयायेत माःगु बिद्युत माक्व बीफुगु मदु गुिकंयानाः कारखानाय् वःगु ज्यानं कायेफयाच्वँगु मदु । थुिकंयाना नेपाली युवा बिदेश पलायन जुयाच्वन । गाक्क बिजुली थनहे उपयोग याना औद्योगिकरण याय् फुसा रोजगारी श्रृजना जुया बिदेश पलायन जुई मागु बाध्यतां मुक्त जुई । अझ झीसं न्ह्याबलें जा थुइगु ग्यासया अभाव फयाच्वनेमाःगु यदि झीके माक्व विद्युत दूगुजूसा ग्यासया थासय् विद्युत छ्यलेफैगु खः । अथेहे यातायातया साधन विद्युतया माध्यमं छ्यले फु गुिकंयानाः नयिदबि धबचुष्लन या समस्या म्हो यायेत तिबः जुइ । झीगु स्वामित्वय् दयेकीगु जलविद्युत योजनाय् विद्युत उत्पादनया नाप नापं झीगु भुमिइ सिचाईंयानाः खाद्यान्न उत्पादन यायेफु । झीगु देया १४ प्रतिशत भूमि तराईया लागा यदि झीसं लःया ब्यबस्था यायेफुसा झीत माःगु खाद्यान्न याः ३०० प्रतिशत उत्पादन यायेफु तर झीसं िसंचाइया ब्यवस्था यायेमफुनि । यदि झीके माक्व विद्युत दूगु जूसा पहाडया क्वँ बाःवनिगु लः पम्पयानाः च्वय् पहाडय् लः यंका थी थी जडिबुडिया बुं ज्या यायेफु गुगु बिश्वय् तधंगु बजाः दु ।

झीगु दे या दक्व हे खुसीत उत्तरं दक्षिणपाखे बाः वयाच्वँगु दु । झीसं पहाडया खोंचय् ड्याम दयेकाः बिद्युत पिकायेफु गुकिया फाइदा तराइलय् बुं ज्यायायेत लःया ब्यबस्था जुइ । यदि झीसं खुसीया लः ब्यबस्थित यायेफतधाःसा जल यातायातया नं संभावना दु तर झीगु राज्य पुनसंरचना याइवलय् हिमाल पहाड व तराई याना अलग अलग प्रदेशत दयेकलधाःसा प्रदेशया दथ्वि हे मतभेद ब्वलंका अन बिकासया ज्या याकेबीमखु नापं छुं योजनात दयेके फइमखु । अय्जूगुिलं नेपाःयात सप्त कोशि सप्त गण्डकी व कर्णाली नापं महाकाली खुसिया जलाधार क्षेत्रयागु आधारय् स्वंगु जक प्रान्त दयेकुसां गाः । रत्न संसारजुया बिचाःकथं राज्य पुनसंरचना नेपाः राष्ट्रिय पार्टिया अवधारणा नाप ज्वलाःगु खनेदत । नेपाः राष्ट्रिय पार्टिया अवधारणाकथं छगू हे प्रदेशया दुने थी थी जातिय व क्षत्रिय स्वसाशन सहित उत्तर दक्षिण स्वाःगु न्यागू प्रदेशया प्रस्ताव नेपाः विकास यायेत नापं दक्व जनताया अधिकार सुनिश्चिन जुइगु उपयुक्त लँपु जुइफु ।

published in Sandhya Times of September 20, 2010 based on an interaction with Ratna Sansar Shrestha

No comments: